Κήρυξη της Επανάστασης στην Παχεία Ράχη
Η Παχειά Ράχη αναφέρεται ότι είχε αναπτύξει αξιόλογη δραστηριότητα στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Η οικονομική ευρωστία είχε συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση. Το χωριό έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη διάδοση των ιδεών και της σκέψης της Φιλικής Εταιρείας, ενώ στην Επανάσταση του ’21 έδωσε σώματα αγωνιστών.
Βρισκόμαστε στη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα. Ήδη σε πολλά σημεία της Ελλάδας πληθαίνουν οι φωνές για Επανάσταση και ξεσηκωμό. Ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό. Οι παροικίες των Ελλήνων του εξωτερικού οργανώνονται σιωπηρά και συστηματικά. Οι ιδέες της Φιλικής Εταιρείας φτάνουν και στην Αίγινα. Το μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσολεόντισσας, η Μονή της Αιγίνης όπως αναφερόταν στα χρόνια της Επαναστάσεως, η «Μονή της Παναγίας του Αγίου Λεοντίου» όπως αναφέρεται σε έγγραφα παλαιότερων εποχών, υπήρξε σπουδαίο κέντρο υλικού και πνευματικού ανεφοδιασμού. Η Παχειά Ράχη εξαρτώμενη οικονομικά και πνευματικά από το μοναστήρι συμμετέχει στην προετοιμασία για την επερχόμενη επανάσταση. Κατά την τοπική παράδοση, στην εκκλησία των Ταξιαρχών ορκίζονταν οι Φιλικοί. Και όταν ήρθε ή ώρα, εδώ υψώθηκε η σημαία της επανάστασης. Τη σημαία ευλόγησε ο ηγούμενος του μοναστηριού της Παναγίας, Κύριλλος Λαμπαδάριος που ήταν και αυτός Φιλικός. Σύμφωνα πάντα με έγγραφα της εποχής, η Αίγινα πριν από τα τέλη Μαρτίου του 1821 συγκαταλέγεται ανάμεσα στις επαναστατημένες περιοχές. Στην προετοιμασία των Αιγινητών για την επανάσταση μεγάλο ρόλο έπαιξαν και οι πρόκριτοι του νησιού Σπύρος Μάρκελος και Γεώργιος Λογιωτατίδης. Σύμφωνα πάντα με τις πηγές, τα έγγραφα και τα αρχεία που φέρνει στο φως η ιστορικός Γωγώ Κουλικούρδη, οι ιδέες της Φιλικής Εταιρείας καταφθάνουν στην Αίγινα μέσω του μοναστηριού της Φανερωμένης στη Σαλαμίνα, όταν μερικοί μοναχοί της μονής εγκαταλείπουν τη Σαλαμίνα και έρχονται στην Αίγινα και εγκαταβιώνουν στη Ι.Μ. Χρυσολεόντισσας. Ο ηγούμενος του μοναστηριού των Μεγάρων και της Φανερωμένης Σαλαμίνος, μετέπειτα ιερομόναχος Γρηγόριος, μύησε στη Φιλική Εταιρεία τον Σπύρο Αντων. Μάρκελλο. Μυημένοι επίσης ήταν οι Περδικιώτες Αναστάσιος Μούρτζης και Μιχαήλ Οικονόμος Μούρτζης, αδελφοί του οπλαρχηγού της Πέρδικας Κυριάκου Μούρτζη. Επίσης στην Αίγινα μυημένοι ήταν οι οικογένειες Μοίρα και Λογιωτατίδη.
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι, κατά τη δεύτερη περίοδο τουρκικής σκλαβιάς της Αίγινας από το 1718 ως το 1821, το Μοναστήρι της Παναγίας ήταν ένα από τα κέντρα οργάνωσηςσης της επανάστασης των Αιγινητών κατά των κατακτητών. Και δεν ήταν μόνο το μοναστήρι που πρωτοστατούσε σε αυτή τη μυστική προετοιμασία. Ήταν σύσσωμη η τοπική Εκκλησία με επικεφαλής τον επίσκοπο Αιγίνης Γεράσιμο Ράλλη, ο οποίος τόσο φλεγόταν από την ιδέα του ξεσηκωμού, που έφτασε στο σημείο το 1821 να μεταβεί στην Ύδρα και να ξεσηκώσει τα ναυτικά πληρώματα των καραβοκύρηδων, να ευλογεί τους πολεμιστές και τα όπλα των Υδραίων, να εμψυχώνει το λαό, να ρίχνεται και αυτός στον αγώνα για την απελευθέρωση, συμπαρασύροντας έτσι και τους διστακτικούς έως εκείνη τη στιγμή καραβοκύρηδες.
Η στρατολόγηση των Αιγινητών έγινε από τον πρόκριτο του νησιού Γ. Λογιωτατίδη. Το εκστρατευτικό σώμα χωρίστηκε σε δύο τμήματα. Το πρώτο τμήμα σχηματίστηκε από κατοίκους της Αίγινας και των γύρω περιοχών και είχε αρχηγό τον Γεώργιο Τσελεπή, που πήρε στα 1824 το βαθμό του χιλίαρχου. Το δεύτερο τμήμα σχηματίστηκε από κατοίκους της Πέρδικας, της Παχιοράχης και των γύρω οικισμών με αρχηγό τον Περδικιώτη Κυριάκο Μούρτζη, που πήρε το βαθμό του υποχιλίαρχου το 1824. Και οι δύο διακρίθηκαν για τον πατριωτισμό, το θάρρος και την αφοσίωσή τους στην πατρίδα. Ο Κυριάκος Μούρτζης, πριν από κάθε εκστρατεία, έκανε εράνους σε αυτές τις περιοχές, για να καλύψει τα έξοδα του πολέμου. Μαρτυρείται η διενέργεια εράνου για την κάλυψη των αναγκών σε τρόφιμα και πολεμοφόδια το έτος 1826 [ ΓΑΚ Υπ. Οικονομίας φ. 84]. Ο ίδιος σκοτώθηκε στην καταστροφή του Φαλήρου, στον Ανάλατο στις 24 Απριλίου του 1827. Ο Γ. Τσελεπής πιάστηκε αιχμάλωτος στην ίδια μάχη και εκτελέστηκε μετά από τρεις μέρες από τον Κιουταχή. Τα Αιγινήτικα σώματα πολέμησαν με τον Νικηταρά [στη Στερεά και την Πελοπόννησο], με τον Μακρυγιάννη [ στον Πειραιά], με τον Δ. Ευμορφόπουλο στα Δερβένια, με τον Οδυσσέα τον Νικηταρά και τον Υψηλάντη [ στην Αγ. Μαρίνα και Στυλίδα], τον Καραϊσκάκη [στην Αττική και τη Στερεά], τον Ι. Νοταρά [στην Πελοπόννησο κατά των Αιγυπτίων και στον Πειραιά], με τον Ν. Κριεζώτη, Βάσο, Χατζηχρήστο κ.α. Μερικοί Αιγινήτες πολέμησαν και στη Δ. Ελλάδα με τον Κώστα Τζαβέλλα, Λάμπρο Βέικο, Γαλάνη Μεγαπάνου, Ν. Μπότσαρη κ.α.
Απόσπασμα από το βιβλίο: “Παχεία Ράχη, Ο τόπος, η Ιστορία, οι άνθρωποι, οι Άγιοι" του Γ. Μπήτρου
