Η εμπεριστατωμένη ομιλία της Διευθύντριας Γενικών Αρχείων του Κράτους κ. Αμαλίας Παππά στην εκδήλωση που διοργάνωσε η Επιτροπή του Δήμου Αίγινας «Αίγινα 2021» για την παρουσίαση του ιστορικού λευκώματος «Η Αίγινα του Καποδίστρια» στις 26/03/2021, επιβεβαίωσε με στοιχεία τις ιστορικές καταγραφές που αναφέρουν την Αίγινα ως πρώτη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.
Η κ. Παππά ανέλυσε, επικαλούμενη υλικό που φυλάσσεται στα ΓΑΚ και αφορά την περίοδο διακυβέρνησης της ελεύθερης Ελλάδας από τον Καποδίστρια, με ορμητήριο την Αίγινα, τις αποφάσεις του Κυβερνήτη με τις οποίες θεμελιώθηκαν όλοι οι θεσμοί του κράτους.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της ομιλίας της κ.Αμαλίας Παππά:
Ο Καποδίστριας φέρνει στο μυαλό μας περισσότερο την Αίγινα από όσο την Κέρκυρα ή το Ναύπλιο όπου συνέβη ο δραματικός του θάνατος.
Στην Αίγινα πραγματοποίησε το όνειρο της ίδρυσης ενός κράτους. Η Αίγινα συμβόλισε την κρατική ευνομία και την εγκατάσταση μιας νέας εξουσίας, απαλλαγμένης από την κυριαρχία των επιμέρους ομάδων. Αντιπροσώπευσε τη νέα πόλη που έβαζε τέλος στην ολιγαρχία των συνιστωσών της κοινωνίας.
Στο κείμενο της εγκυκλίου της 20ης Ιανουαρίου 1828 που ακολουθεί και προέρχεται από το αρχείο Γενικής Γραμματείας που απόκειται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ο Κυβερνήτης της Ελλάδας απευθύνεται από την Αίγινα προς τους Δημογέροντες των επαρχιών της Επικρατείας. Εκμεταλλευόμενοι την αμεσότητα του λόγου μιας αρχειακής πηγής, διαβάζουμε:
«Με πλήρη πεποίθησιν εις την θείαν βοήθειαν, Ιδού αποδέχομαι τας ηνίας της εθνικής Κυβερνήσεως, τας οποίας αυτό το έθνος μ’ ενεπιστεύθη, και αφοσιούμενος εις την εκπλήρωσιν των ιερών χρεών μου, προτίθεμαι μόνον και κύριον σκοπόν την σωτηρίαν και ευδαιμονίαν της φίλης πατρίδος.
Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι των νόμων η πραγματική ενέργεια είναι το μόνον το οποίον θέλει φέρει την εσωτερικήν ησυχίαν και ευταξίαν, και ενταυτώ θέλει προμηθεύσει εις το έθνος την εξωτερικήν υπόληψιν.
Απαιτείται λοιπόν από μέρους όλων ημών αμετάτρεπτος αφοσίωσις εις τους Νόμους, και ένθερμος προσπάθεια εις την δραστήριον και ακριβή εκτέλεσιν των διαταγών της Κυβερνήσεως.
Είμαι πεπεισμένος εις το φιλόνομον και φιλόπατρί Σας, και διά τούτο δεν αμφιβάλλω, ότι ως φέροντες το πρόσωπον των λαών, θέλετε σπεύσει να εμπνεύσετε εις άπαντας την προς τους Νόμους υποταγήν, την πειθαρχίαν, και την προς αλλήλους ομόνοιαν. Ο επισυναπτόμενος κανονισμός θέλει αποτελεί το σύστημα της προσωρινής Κυβερνήσεως, μέχρις ότου συγκροτηθή η Εθνική Συνέλευσις κατά το πνεύμα της ήδη εκδοθείσας διακηρύξεως, αντίτυπα της οποίας εγκλείονται, διά να δημοσιευθώσιν εις όλην την περιοχήν.»
Ο Κυβερνήτης, λοιπόν, μετά την αποδοχή της διακυβέρνησης της χώρας, προτρέπει τους Δημογέροντες των Επαρχιών να υπακούουν τους νόμους και τις διαταγές της Κυβέρνησης ώστε να διασφαλισθεί η εσωτερική τάξη και η «εξωτερική υπόληψη» του έθνους.
Ο Καποδίστριας χαρακτηρίζεται και για τη σημασία που απέδιδε ως προς την τήρηση των δημοσίων αρχείων. Από τα χρόνια του Αγώνα για την Ανεξαρτησία τηρούνται αρχεία σε κάθε βαθμίδα της διοίκησης, πολιτικής και στρατιωτικής με βάση συγκεκριμένους κανόνες.
Ουσιαστικά μέτρα, όμως, για την αρχειακή οργάνωση θεσπίζονται κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του Καποδίστρια. Ο Κυβερνήτης αποδίδει στα αρχεία ιδιαίτερη σημασία δρομολογώντας το 1829, ακόμη και τον τρόπο μεταφοράς τους από την Αίγινα στο Ναύπλιο, στη νέα έδρα της Κυβέρνησης εκδίδοντας σχετική διαταγή.
Ενώ, συγκεκριμένα μέτρα υιοθετούνται για την καλύτερη οργάνωση της Υπηρεσίας των αρχείων, σύμφωνα με [το ΛΔ΄] Κυβερνητικόν Ψήφισμα του Σεπτεμβρίου 1829, το οποίο καθορίζει τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες του Αρχειοφύλακα.
Τα αρχεία της Καποδιστριακής περιόδου στα Γενικά Αρχεία του Κράτους
- Τα αρχεία της Καποδιστριακής περιόδου της ΚΥ των ΓΑΚ
Στα περισσότερα από 900.000 τεκμήρια του αρχείου της καποδιστριακής περιόδου, που έχουν διασωθεί και φυλάσσονται στην ΚΥ των ΓΑΚ,καταγράφονται οι προσπάθειές του για τη θεμελίωση του ελληνικού κράτους και των θεσμών του. Μεγάλες τομές που άφησαν το ισχυρό τους αποτύπωμα στις αρχειακές πηγές.
Στην Αίγινα έλαβαν χώρα οι συνεδριάσεις των θεσμών του νέου κράτους. Της Κυβέρνησης, του Πανελληνίου και των δικαστηρίων.
Υλοποιήθηκαν τα πρώτα δημόσια έργα, οι πρώτες δημόσιες υποδομές. Κτίστηκε μια νέα πόλη, υποδειγματικά σχεδιασμένη.
Εδώ λειτούργησε η πρώτη Σχολή Ευελπίδων, συστάθηκε η πρώτη τράπεζα, το Εθνικό Μουσείο για τη συγκέντρωση των αρχαιοτήτων και τη διάσωσή τους από τους αρχαιοκαπήλους, το Εθνικό Τυπογραφείο και το Νομισματοκοπείο. Η πρώτη δημόσια Βιβλιοθήκη στην Ελλάδα, ως Εθνική Βιβλιοθήκη, ιδρύθηκε στην Αίγινα.
Το Ορφανοτροφείο, λειτούργησε με σκοπό τη στέγαση και την εκπαίδευση των ορφανών παιδιών των αγωνιστών του ’21 που είχαν καταφύγει στο νησί και υπέφεραν από τις στερήσεις και τις επιδημίες και συνδέεται με την ευαισθησία του Κυβερνήτη σε θέματα κοινωνικής πολιτικής.
Μέσα από το εξαιρετικά πλούσιο αρχείο της Γραµµατείας /Υπουργείου Θρησκείας και Παιδείας των ΓΑΚ αποδεικνύεται η φροντίδα του για τη δημόσια εκπαίδευση. Τα ζητήματα της παιδείας αποτελούν προτεραιότητα της καποδιστριακής πολιτικής. Καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος του Ανδρέα Μουστοξύδη.
Ιδρύονται τα πρώτα σχολεία και εκπαιδεύονται δάσκαλοι για τη στελέχωση των αλληλοδιδακτικών σχολειών. Ιδρύεται το Κεντρικό σχολείο με ευρύτατο πρόγραμμα μαθημάτων και συγκεκριμένες αρχές διαπαιδαγώγησης.
- Τα αρχεία της Καποδιστριακής περιόδου των ΓΑΚ-Κέρκυρας
Η τεκμηριωτική επάρκεια της Καποδιστριακής περιόδου συμπληρώνεται με τα με τους 1206 φακέλους του προσωπικού αρχείου του Ιωάννη Καποδίστρια [1822-1832] το οποίο, φυλάσσεται στα ΓΑΚ-Κέρκυρας και περιλαμβάνει την αλληλογραφία του Κυβερνήτη και των αδελφών του Αυγουστίνου και Βιάρου καθώς & και έγγραφα σχετικά με τις δραστηριότητές του.
Ο Καποδίστριας υπήρξε ένας υπεύθυνος ηγέτης, που ήταν έτοιμος να λάβει δύσκολες αποφάσεις. Τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησής του εμφανίστηκε επιδημία πανώλης στα νησιά του Αργοσαρωνικού, αρχικά στην Ύδρα και στη συνέχεια στις Σπέτσες. Ο Καποδίστριας θεώρησε ότι, Απρίλιο του 1828, τα πρώτα δύο μέτρα που έπρεπε να λάβει αμέσως μετά την εμφάνιση επιδημίας σε μια περιοχή, είναι ο υποχρεωτικός εγκλεισμός στις οικίες όλων των κατοίκων και το κλείσιμο των εκκλησιών. Στο σχετικό κείμενο του νόμου αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Οι κάτοικοι να μένουν εις τα ίδια-Εμποδίζεται πάσα θρησκευτική τελετή-δεν σημαίνονται οι κώδωνες». Μέτρα που είναι πράγματι επίκαιρα.
Παρόλα αυτά, η οργάνωση της διοίκησης και η πάταξη της πειρατείας, παρά τις ισχυρές αντιδράσεις που συνάντησε, οδήγησαν στον θάνατό του.
Επί Καποδίστρια συστάθηκε το πρώτο δικαστήριο για την εκδίκαση υποθέσεων λειών πλοίων εξαιτίας πειρατικών συμπεριφορών κυρίως των κυβερνητών των καταδρομικών πλοίων. Πρόκειται για το Θαλάσσιο Δικαστήριο.
Μέσα τις δικογραφίες του αρχείου του Θαλασσίου Δικαστηρίου, μέλη της οικογένειας Μαυρομιχάλη αναδεικνύονται ως αρχηγοί πειρατικού στόλου με αρκετές καταδικαστικές αποφάσεις για πειρατικές λείες, με αιχμή του δόρατος την υπόθεση του πλοίου «Κωνστάντζα». Για την υπόθεση αυτή καταδικάστηκαν να καταβάλουν το υπέρογκο ποσό για την εποχή, των 50.000 φράγκων.
Ο Καποδίστριας, επιδιώκοντας να θέσει τέρμα στις κεντρόφυγες τάσεις των καπεταναίων της Μάνης, ήταν αναπόφευκτο να δημιουργήσει τους πρώτους εχθρούς μεταξύ της οικογένειας Μαυρομιχάλη, οι οποίοι, εκδικούμενοι, κατά μία εκδοχή, έφτασαν την Κυριακή της 27ης Σεπτ. 1831 μέχρι το κατώφλι του ναού του Αγίου Σπυρίδωνος στο Ναύπλιο.
Τα ΓΑΚ-Αίγινας
Αφήνουμε ως τελευταία την αναφορά στο Κυβερνείο, όπου λειτούργησε το πρώτο κράτος, με τον σχεδόν γραφικό τρόπο που μας περιγράφουν εκείνοι που άφησαν σχετικές μαρτυρίες.
Εδώ και χρόνια (από το 2013 δυστυχώς) το εμβληματικό αυτό κτήριο βρίσκεται σε διαδικασία αποκατάστασης και η λειτουργία της Υπηρεσίας των ΓΑΚ-Αίγινας έχει ανασταλεί. Τα ΓΑΚ της Αίγινας μπορεί να μην φέρουν το βάρος αιώνων λειτουργίας, όπως για παράδειγμα τα ΓΑΚ-Κέρκυρας, αφού λειτούργησαν μόλις το 1989, όμως φέρουν το βάρος της ιστορίας του τόπου όπου λειτουργούν και δραστηριοποιούνται αλλά και την βαριά κληρονομιά του κτηρίου στο οποίο στεγάζονται, ένα κτήριο – τοπόσημο για το νησί της Αίγινας.
Η ολοκλήρωση της αποκατάστασης του Κυβερνείου συνδέεται με την οριστική λύση του στεγαστικού προβλήματος της Υπηρεσίας, την επαναλειτουργία της και την αρχειοθέτηση του αρχειακού υλικού που διασώζουν (το οποίο ξεπερνά σε μέγεθος τα 600 γραμμικά μέτρα).
Η επανέναρξη της λειτουργίας των ΓΑΚ-Αίγινας, συνδέεται με την επανεκκίνησή τους σηματοδοτώντας μια νέα αρχή για την Υπηρεσία. Για μια Αρχειακή Υπηρεσία που θεωρητικά φαίνεται μικρή, αλλά ταυτόχρονα είναι τόσο σημαντική και μεγάλη.